Nederland – De politie heeft het afgelopen jaar mooie resultaten behaald. Tegelijkertijd hadden maatschappelijke onrust en ongenoegen veel impact op het werk van de politie. Dat stelt korpschef Henk van Essen in een terugblik op 2022. ‘We kwamen vaker dan ons lief was tegenover mensen te staan.’
Een succesvolle beëindiging van een gijzeling in de Apple Store in Amsterdam. Het in samenwerking met de Duitse politie onderscheppen van 350.000 kilo zeer gevaarlijk zwaar en illegaal vuurwerk. Het platleggen van de internationaal opererende spoofingdienst iSpoof. De aanhouding in Dubai van twee kopstukken in de georganiseerde drugscriminaliteit. Korpschef Henk van Essen kan zo talloze voorbeelden opnoemen van succesvol politiewerk. ‘Operationeel was het een mooi jaar. Het zijn momenten waarop we trots kunnen zijn en ik heb veel respect en waardering voor de inzet van álle collega’s.’
Nu corona voorbij is, lijkt ook de criminaliteit zich te herstellen. Uit voorlopige cijfers van de politie blijkt dat het aantal aangiftes van zakkenrollen nu tachtig procent hoger ligt dan tijdens het hoogtepunt van de pandemie. Winkeldiefstal steeg dit jaar met dertig procent en de politie kreeg twintig procent meer aangiftes binnen over openlijk geweld. ‘Als er vrijwel niemand op straat is of mensen moeten afstand tot elkaar bewaren, worden er weinig zakken gerold’, verklaart Van Essen. ‘In een dichte winkel is het moeilijk diefstal plegen en er waren minder woninginbraken tijdens de lockdowns omdat de mensen vaker thuis waren. Nu is de samenleving weer open. Je ziet dat criminelen ook op de oude voet weer verder gaan.’
Maatschappelijke vraagstukken
Maar het jaar 2022 wordt ook gekenmerkt door forse maatschappelijke vraagstukken, die hun weerslag hebben op het werk van de politie. Er worden gevallen bekend van grensoverschrijdend gedrag. Op 24 februari begint Rusland een oorlog tegen Oekraïne, die zorgt voor een toestroom van een grote groep vluchtelingen. In het publieke en politieke debat is er sprake van verdergaande polarisatie. Online intimidatie neemt toe en er zijn duizenden protesten en demonstraties. Na twee – voor zowel de samenleving als de politie – zware coronajaren, komen daar grote zorgen om de stijgende energieprijzen en koopkrachtbehoud bij.
‘Ongenoegen wordt steeds breder gevoeld en sterker geuit’, zegt de korpschef. ‘Er is maatschappelijke onrust op verschillende terreinen. Men ervaart te weinig perspectief. Dat uit zich onder meer in demonstraties. De politie is daarbij het eerste gezicht van de overheid. Zo worden maatschappelijke en politieke problemen, ook politieproblemen.’ De politie staat midden in de samenleving, tussen de mensen, benadrukt Henk. ‘Toch kwamen we vaker dan ons lief was tegenover mensen te staan.’
Onder druk
‘De politie die wij willen zijn – zichtbaar, benaderbaar en in verbinding – stond dit jaar op bepaalde momenten sterk onder druk’ , stelt Van Essen. Zoals bij het begeleiden van de demonstraties, waarbij de politie het verwijt kreeg onderscheid te maken. Dat beeld vindt de korpschef niet terecht. ‘De samenleving heeft recht op een toegewijde politie die professioneel optreedt en er is wanneer dat nodig is. Dan mag verwacht worden dat wij daarbij neutraal zijn. Eventuele variatie in de hardheid van politieoptredens mag niets te maken hebben met sympathie of afkeer voor de strijd van demonstranten.’
Wel moeten er soms lastige afwegingen gemaakt worden, samen met het bevoegd gezag. En ook de beschikbare middelen spelen een belangrijke rol. ‘Maar’, vindt de korpschef, ‘het is belangrijk om kritisch te blijven kijken naar ons optreden, we moeten onszelf de maat nemen. En transparant en eerlijk zijn als het een keer niet goed gaat. Ook daar moet de samenleving op kunnen vertrouwen.’
Het is onvermijdelijk dat grote vraagstukken en problemen rond de politie van invloed zijn op de manier waarop de maatschappij naar de organisatie kijkt. Denk bijvoorbeeld aan de kritische rapporten over problemen bij de Landelijke Eenheid, de documentaire De Blauwe Familie die pijnlijk duidelijk maakt dat er binnen het korps nog altijd racisme en discriminatie voorkomen, politieoptreden waarbij geweld wordt toegepast en de verwijten dat de politie niet genoeg deed om leden van de actiegroep Kick Out Zwarte Piet te beschermen. Van Essen: ‘Het is belangrijk dat we durven te erkennen als het niet goed gaat. Wij zijn geen foutloze politie, maar wel een lerende organisatie. Ik kan niet garanderen dat er geen fouten meer worden gemaakt, maar wel dat we deze daar waar mogelijk herstellen en daarvan iets opsteken.’
Diepe indruk
Over de documentaire De Blauwe Familie zegt Van Essen: ‘Het raakte me dat uitsluiting nog steeds in deze mate voorkomt bij de politie. Maar wat vooral diepe indruk maakte, is hoe lang slachtoffers van wangedrag die pijn met zich meedragen, hoeveel impact dit heeft op de betrokken collega’s.’
‘We doen het al wel beter dan voorheen, maar nog lang niet goed genoeg, toont ook de documentaire’, realiseert de korpschef zich. ‘Het kan en moet beter. We moeten al in de opleiding mensen weerbaar maken, duidelijk maken dat het normaal is om collegiale feedback te geven en te ontvangen. Met elkaar het gesprek aangaan is toch de weg: welk gedrag willen we wel en niet? Om dat te stimuleren maken we onder meer gebruik van negatieve ervaringen van collega’s, ook de mensen in De Blauwe Familie zijn gevraagd te helpen bij de aanpak van misdragingen binnen het korps.’
Begrenzing
Van Essen ziet dat de agressie tegen blauw op straat verhardt. Ook het afgelopen jaar stonden politiemensen er weer als het nodig was, zoals toen het voetbalgeweld oplaaide, met wel soms vijf weekenden achter elkaar vol incidenten. ‘Faciliterend waar het kon, begrenzend als dat moest. Ik heb daar grote waardering voor.’ De afgelopen weken moest de politie na WK-wedstrijden van Marokko op enkele plaatsen stevig ingrijpen. Vanmiddag speelt het Marokkaanse team in Qatar de troostfinale om de derde plaats. ‘Ik hoop vooral dat de sfeer na de wedstrijd goed blijft en dat fans ongestoord feest kunnen vieren. Daarbij krijgt de politie in verschillende steden hulp van jongerenwerkers en van de Marokkaanse gemeenschap waar buurtvaders en -moeders toezicht houden.’
De ‘WK-inzet’ komt in een periode waarin de politie zich opmaakt voor de grootste operationele inspanning van het jaar: oud en nieuw. ‘Al die inzet betekent ook dat ander politiewerk soms blijft liggen, dat aangiftes iets langer op zich laten wachten en dat de politie minder zichtbaar is in de wijk. Politiewerk is voortdurend keuzes maken.’
Bij ons vak hoort druk, stelt de korpschef. ‘Politiewerk is afwisselend, veeleisend en is vaak de reden waarom collega’s ooit voor dit vak kozen. Maar spanning en druk kennen ook een keerzijde. De collega’s staan al te lang ‘aan’. Ik gun ze een adempauze, de mogelijkheid om even wat gas terug te nemen. Een pas op de plaats.’
